Aprilsko bombardovanje Beograda – 72 godine kasnije

Danas se navršava 72.godine od napada Hitlerove Nemačke na Kraljevinu Jugoslaviju. Vlada Cvetković – Maček je 25.marta pristupila Trojnom paktu. Dva dana kasnije, grupa oficira je izvršila puč. Vlada Cvetković – Maček je oborena, i proglašeno je punoletstvo Petra II. Novu vladu je formirao general Simović. Hitlerov odgovor je bio munjevit, 6.aprila bez objave rata nemačke trupe su prešle jugoslovensku granicu. Odnos snaga je u svakom slučaju bio nepovoljan za Jugoslaviju. Od svih rodova jugoslovenske vojske ratno vazduhoplovstvo je pružilo najsnažniji otpor.

Jugoslovensko kraljevsko ratno vazduhoplovstvo pred aprilski rat

JKRV je 1.septembra 1939.godine bilo organizovano u dve odvojene službe: Vazduhoplovstvo Vojske Kraljevine Jugoslavije i Pomorsko vazduhoplovstvo.

Komanda vazduhoplovstva je bila zadužena za obuku i raspored borbenih jedinica koje su podeljene između operativnog (vazduhoplovstvo vrhovne komande), armijskog (vazduhoplovstva armija) i pozadinskog vazduhoplovstva.

Formacijski vazduhoplovstvo vojske je imalo 3 vazduhoplovne brigade sa komandama u Novom Sadu, Zagrebu i Skoplju. U tom trenutku operativno je osam pukova, 22 grupe i 50 eskadrila i to 6 izviđačkih, 7 trenažnih, 17 lovačkih i 20 bombarderskih.^[1] Planirano je da se broj pukova poveća na devet a broj grupa na 27 i a eskadrila na 81 do 1943.godine.^[2]

Pomorsko vazduhoplovstvo je organizovano u tri hidroplanske komande koje su imale 4 grupe sa 9 eskadrila i to 3 izviđačke eskadrila i 6 eskadrila za bombardovanje i torpedovanje, kao i matični brod za hidroavione Zmaj koji je kupljen 1930.godine u Nemačkoj.

Što se tiče avionskog materijala potreba za modernizacijom je postojala još 1935.godine kada je general Milan Nedić tada komandant vazduhoplovstva zatražio sredstva za nabavku 495 modernih aviona. Kako se situacija u Evropi zaoštravala vlada je odobrila neophodna sredstva za nabavku aviona. U Velikoj Britaniji kupljeno 12 Hoker Harikena, 22 Bristol Blenhajma i licenca za proizvodnju oba aviona. U Italiji je kupljeno 40 tromotornih bombardera S.M.79, 12 izviđača Ca.310, Ca.310bis i Ca.311, a naručen je i lovac G.50. U Nemačkoj su naručeni Bf-109, Fi-156C, Bf-108 i Bü 131, a kupljena su 36 Dornier Do-17 i licenca za proizvodnju.

Bombardovanje Beograda

Nemačke snage su u ranu zoru 6.aprila 1941.godine prešle u opšti napad na frontu od Austrije do Bugarske. Avioni Luftwaffe su poleteli oko 5⁰⁰, a napad je počeo bez objave rata. Hitler je u besu izdao naređenje da se Beograd sravni iako je proglašen za otvoreni grad. Jedinice određene za napad su dobile zadatak da unište važne objekte u gradu kao što su ministarstvo odbrane, generalštab, glavna pošta, električna centrala, železnička stanica i kasarne.^[3] Za napad su koršćene eksplozivne i zapaljive bombe, čak i vazdušne mine od 1.000 kg kako bi se otežalo rasčišćavanje ruševina. Za prvi let bilo je predviđeno da se koristi 75% eksplozivnih i 25% zapaljivih bombi ukupne težine 197 tona^[4], za popodnevni let 40% eksplozivnih prema 60% zapaljivih, a za noćno bombardovanje po 50% eksplozivnih i zapaljivih bombi.^[5]

Prvi talas nemačkih aviona je brojao 234 bombardera i to 74 Ju-87 iz StG77, kao i oko 160 dvomotornih bombardera iz KG2, KG3, KG4 i KG51, a pratili su ih lovaci Bf-109 (38) iz JG54, JG77, dok je 30 lovaca razarača Bf-110 iz ZG26 imalo zadatak da napadnu aerodrome.

Prvi nemački napad presrelo je 35 lovaca 6.lovačkog puka i 2 lovaca 2.lovačkog puka. Sa aerodroma Zemun poletela je 51.lovačka grupa sastavljena od 6 IK-3, i 10 Bf-109, a sa aerodroma Krušdol poletelo je 19 lovaca Bf-109 32.lovačke grupe. Jugoslovenski lovci su napali nemačke bombardere u parovima. Lovci 51.lovčke grupe su oborili 10 aviona uz gubitak od 9 sopstvenih (3 oborena i 6 oštećeno), 7 pilota je izbačeno iz borbe, 2 poginula i 5 ranjenih.^[6]

Lovci 32.grupe su napali nemačke avione iznad Srema gde su presreli dve grupe nemačkih aviona. Drugom nemačkom napadu suprotstavilo se 6 lovaca sa aerodroma Zemun, a narednik Karlo Štrbenk je poleteo čak dva puta. Oko podneva je dato naređenje da se svi raspoloživi avioni prebace na rezervni aerodrom kod sela Veliki Radenci.

Nemački bombarderi su Beograd napali još tri puta. Drugi nalet je došao oko 11⁰⁰ a sastojao se od 57 Ju-87 u pratnji 30 lovaca Bf-109, koji su mitraljirali aerodrom Zemun. U presretanje je poletelo 12 Bf-109 i to: 3 sa zemunskog i 9 sa krušedolskog aerodroma. Tokom borbe jugoslovenski piloti su prijavili obaranje 2 Ju-87 i jedan Bf-109, uz gubitak od 4 aviona (1 oboren a 3 oštećena).

Treći talas nemačkih aviona se nad Beogradom pojavio oko 14⁰⁰  sa 94 dvomotorna bombardera i 60 lovaca u pratnji. Četvrti talas je stigao oko 16⁰⁰ sa 99 Ju-87 i oko 49 lovaca Bf-109 i 20tak Bf-110. Nemcima su se suprotstavila 14 Bf-109 32.grupe koji su uspeli da obore 1 He-111 i 1 Ju-87, i da oštete 3 Ju-88. U toku 6.aprila Luftwaffe je imala 484 bombarderska leta na Beograd, na koji je bačeno oko 360 tona bombi.^[7]

Tokom 6.aprila na jugoslovenskoj strani je bilo dosta problema: služba osmatranja i javljanja nije funkcionisala, a nije bilo ni veze između lovaca i protivavionske artiljerije. Komanda brigade nije naredila da se odbrani Beograda priključi i 2.lovački puk iz Kragujevca, iako se nekoliko pilota samoinicijativno uključilo u borbe. Može se reći i da je loše odabrana taktika jer su jugoslovenski lovci napadali u parovima koje su nemački lovci uspevali brojnošću da savladaju. Tokom celog dana 6.lovački puk je imao oko 140 borbenih letova, pri čemu su piloti imali do 4 borbena leta a neki avioni i do 10 letova u toku dana. Puk je imao četiri poginula pilota, a poginuo je i jedan pilot 2.lovačkog puka. Lovci 6.lovačkog puka su prijavili obaranje 30 nemačkih aviona, dok je 11 naših aviona oboreno a još 16 oštećeno. Protivavionska odbrana Beograda je prijavila obaranje 27 nemačkih aviona.^[8] S druge strane nakon rata komandant Luftflotte IV general Ler je izneo podatak da je na celom balkanskom frontu Luftwaffe 6.aprila izgubila svega 21 avion.^[9]

Sedmog aprila borbe su nastavljene smanjenim intenzitetom. S jedne strane 6.lovački puk je raspolagao sa 28 aviona: i to 7 u 51.grupi i 21 u 32.grupi. Jugoslovenski piloti su promenili taktiku. Sada su nemački avioni napadani u grupama od 5 aviona što je dalo rezultate jer je oborena 1 Ju-87, a popodne je u borbu otišla druga petorka koja je oborila još 2 Ju-87 i 2 Bf-109.

Uništenje Jugoslovenskog Kraljevskog Ratnog vazduhoplovstva

U toku 6.aprila nemački lovci iz 3.grupe JG54 su oborili 3 jugoslovenska Bf-109, a zatim i dva blenhajma koji su napali bazu JG54 uz gubitak od 2 Bf-109, 4.eskadrila JG54 je 7.aprila prijavila obaranje 4 BF-109. Za to vreme 2.grupa JG54 je presrela grupu jugoslovenkih blenhajma koji su krenuli u napad na aerodrome u Mađarskoj uništiviši 6 ju aviona istog dana 6.eskadrila je uništila jedan hariken na zemlji 3.grupa je istog dana oborila jedan hariken i 2 IK-2. Odmah zatim JG54 je dobila naređenje da se prebaci na aerodrom Pančevo a zatim 16.aprila na aerodrom Bjeljina. Na aerodromu bjeljina nemačke avijatičare su napale jugoslovenske kopnene snage ali uz gubitak od nekoliko vojnika i jednog Bf-109.^[10]

Nemački lovci razarači iz I/ZG26 koji su pratili bombardere u napadu na Beograd uspeli su da obore 2 Bf-109 ali su tokom dana izgubili i 5 Bf-110. II/ZG 26 su se nad Makedonijom susreli sa lovcima Hoker Fjuri kojih je nekoliko oboreno dok su izgubljena 2 Bf-110 u operacijama se pridružila i III/ZG26 iz južne Italije koja je uspela da obore jedan Bf-109 u blizini Sarajeva.

Tokom borbi za Beograd poginulo 11 pilota JKRV, a 9 ih je ranjeno. I pored viteške odbrane Beograd je teško razoren u bombardovanju, uništena je Narodna biblioteka Srbije, a poginulo je 2274 civila.

Zanimljivo je da se nekoliko pilota 5.lovačkog puka tokom 6.aprila namerno sudarilo sa nemačkim avionima. Na taj način je kapetan Popović oborio jedan Bf-110, a zatim je i poručnik Tanasić na isti način oborio jedan Bf-109. U ovoj borbi su oborena još dva Bf-109. Do kapitulacije JKRV je izvršilo 1416 borbenih letova (993 lovci, a 423 bombarderi).

Poginulo je 135 avijatičara i 576 pripadnika pomoćnog osoblja. Jedan broj posada i aviona je uspeo da se evakuiše u Grčku a odatle u Egipat gde su nastavili sa delovanjem.[11]